Ethische normen en dierproeven

Aan de redactie van het NRC-Handelsblad.

Geachte redactie,

In uw krant stond in de wetenschapsbijlage van zaterdag 11 november 2000 een artikel over het gebruik van doodshoofdapen als proefdier in een test naar de effecten van THC. Ik ben het niet eens met deze wijze van omgaan met dieren en ik wil daar graag op reageren. Ik verzoek u deze reactie in uw krant te plaatsen.

Ethische normen bij het gebruik van proefdieren:

Het lijkt mij nuttig om wetenschappelijk onderzoek te verdelen in drie categorieën:

1. Onderzoek dat men graag wil doen, maar dat niet direct nuttig is.
2. Onderzoek dat wel nut heeft, maar niet van levensbelang is.
3. Onderzoek waarvan men aanneemt, dat het van levensbelang is.

Als we ons afvragen of het gebruik van proefdieren ethisch te verantwoorden is, dienen we te weten tot welke categorie het onderzoek behoort.

Het opofferen van hogere dieren (zoals zoogdieren) ter bevrediging van nieuwsgierigheid (onderzoekscategorie 1) lijkt mij absoluut niet te verantwoorden. Of men wel lagere dieren (zoals platwormen of andere ongewervelde dieren) mag opofferen aan dergelijk onderzoek, laat ik liever in het midden.

Het opofferen van hogere dieren aan nuttig onderzoek (onderzoekscategorie 2) vind ik dubieus. Ik denk dat deze vraag alleen voor specifieke onderzoeken beantwoord kan worden. Daarbij hangt het er van af hoe nuttig het onderzoek is, om welke dieren het gaat, om hoeveel dieren het gaat en om de hoeveelheid leed die men de dieren toebrengt. Het maakt nogal verschil of men één muis opoffert of honderdduizend muizen. En het maakt ook verschil, of men proeven doet met muizen of met apen. Apen hebben veel meer bewustzijn, een veel hogere levensverwachting, veel sterkere sociale banden en zijn veel gevoeliger voor fysiek en psychisch lijden.

Mag men wel hogere dieren opofferen voor onderzoek dat van levensbelang zou kunnen zijn? Ook hier hangt het antwoord af van het soort proefdier en het soort onderzoek.

Mag men bijvoorbeeld chimpansees gebruiken voor onderzoek naar AIDS-remmers? Naar mijn mening mag dat niet, omdat AIDS-remmers niet belangrijk genoeg zijn. Men kan AIDS goed voorkomen door voorbehoedsmiddelen te gebruiken. Verder zijn chimpansees in hun sociale ontwikkeling en in hun levensverwachting vrijwel gelijk aan de mens. Als men het gebruik van proefmensen afwijst, dienen we ook het gebruik van chimpansees als proefdier af te wijzen. Het feit dat chimpansees in intellectueel opzicht niet zo ver ontwikkeld zijn als wij, geeft ons niet het recht om ze wreed te behandelen of ze als proefdieren te gebruiken. Het opofferen van chimpansees om mensenlevens te redden, vind ik een blijk van Nazistische arrogantie: de mens als Übertier die de chimpansee als untertier misbruikt.

Mag men muizen of ratten gebruiken voor onderzoek naar dodelijke ziekten? Naar mijn mening kan dat wel, maar dienen we er uiterst kritisch naar te kijken. Ook het gebruik van muizen of ratten kan geen vanzelfsprekende zaak zijn.

In het artikel waarop ik reageer, was sprake van het gebruik van doodshoofdapen in wetenschappelijk onderzoek. Mag men doodshoofdapen gebruiken voor onderzoek naar dodelijke ziekten? Doodshoofdapen staan ergens tussen de muis en de chimpansee. Waar trekken we de morele grens? Welke dieren mag men wel opofferen aan onderzoek naar bijvoorbeeld kanker of AIDS en welke dieren niet?

Naar mijn mening kan ook deze vraag niet in absolute zin beantwoord worden. Ook hier geldt weer: Hoe belangrijk is het onderzoek? Om welke dieren gaat het? Om hoeveel dieren gaat het? Hoe erg is hun lijden? Hoe sterk worden hun levensverwachting en levensgenot afgeknepen? Naarmate een dier hoger ontwikkeld is en een hogere levensverwachting heeft, zullen we terughoudender moeten zijn.

Mensapen (Chimpansees, Gorilla's, Bonobo's, Orang Oetans, Mensen) zijn zo hoog ontwikkeld en hebben een zo hoge levensverwachting, dat we hun gebruik als proefdier helemaal moeten afwijzen. Dat is in ieder geval mijn mening. Ook met het gebruik van apen dienen we naar mijn mening uiterst terughoudend te zijn.

In het artikel waarop ik reageer, werden doodshoofdapen gebruikt voor een onderzoek naar THC-verslaving. Dit onderzoek heeft geen belangrijke gegevens opgeleverd. Onderzoek naar fysieke verslaving had evengoed met muizen of ratten uitgevoerd kunnen worden. Verder is er een zeer grote groep van mensen die zeer regelmatig Cannabis gebruiken. Veel van deze mensen zouden graag meewerken aan onderzoek naar de effecten van THC in ruil voor gratis drugs. De resultaten van dergelijk onderzoek zouden feiten opleveren over de effecten van THC op mensen. Dan hebben we het over feiten, die vermoedelijk nuttig zijn. Het onderzoek naar de effecten van THC op doodshoofdapen heeft geen feiten opgeleverd, die duidelijk op mensen toepasbaar zijn. Zover er al conclusies mogelijk zijn, staan ze haaks op de feiten die we bij menselijke Cannabis-gebruikers zien.

Het onderzoek was dus nutteloos en behoort tot categorie 1. Voor dit soort onderzoek zou men helemaal geen zoogdieren moeten gebruiken.

Hoe schadelijk was het onderzoek? Dat blijkt niet uit het artikel. Hoe werden de doodshoofdapen behandeld?

Werden ze per stuk in een kooi geplaatst, geïsoleerd van andere doodshoofdapen? In dat geval is er sprake van een zeer wrede behandeling. Of liever van psycho-sociale mishandeling. Doodshoofdapen zijn sociale dieren, die niet kunnen leven buiten hun groep.

Sommige doodshoofdapen werden eerst verslaafd gemaakt aan cocaïne en daarna aan THC. Andere doodshoofdapen werden meteen verslaafd gemaakt aan THC. Zowel THC als cocaïne hebben een zeer schadelijke invloed op het zenuwstelsel en op de rest van het lichaam. Dit is dus ook gewoon opzettelijke mishandeling.

Wat gebeurde er met de doodshoofdapen na het onderzoek? Werden ze vernietigd? Zitten ze in een isoleerkooi in afwachting van het volgende onderzoek?

Hoe worden de doodshoofdapen gefokt? Hebben ze een groot buitenverblijf en leven ze in een grote sociale groep? Of worden ze op jonge leeftijd van hun soortgenoten gescheiden en worden ze steriel opgevoed, zodat ze voor vele soorten onderzoek te misbruiken zijn? In het laatste geval is er naar mijn mening al sprake van georganiseerde criminaliteit, nog voor er een onderzoek is begonnen.

Naar mijn mening moeten er snel wetten en regels komen, die het gebruik van hogere dieren in onderzoek sterk beperken en aan strikte voorwaarden onderwerpen. We hoeven daarbij niet te wachten op de politiek. De media kunnen zelf bepalen, of men onderzoek wel of niet publiceert. De media kunnen uit principiele overwegingen weigeren om onderzoek te publiceren, dat de ethische regels overtreedt. Wetenschappers kunnen collega's boycotten, wanneer ze het niet zo nauw nemen met het welzijn van dieren. En de gewone mensen kunnen media boycotten, die wel onderzoek publiceren, waarbij dieren nodeloos gekweld of opgeofferd zijn.

Andreas

Ik ben beschikbaar voor brainstorm-sessies, lezingen en seminars. Klik hier voor meer informatie